گیربکس‌های CVT، AMT و AT: تفاوت‌ها، مزایا و معایب در تعمیر
مقدمه:
دنیای گیربکس‌های اتوماتیک فراتر از یک سیستم واحد است. امروزه، خودروسازان بسته به نیازهای بازار (مانند مصرف سوخت، شتاب و هزینه تولید) از فناوری‌های متنوعی استفاده می‌کنند: گیربکس اتوماتیک سنتی (AT)، گیربکس با تغییر پیوسته (CVT) و گیربکس دستی خودکارشده (AMT). شناخت تفاوت‌های فنی این گیربکس‌ها نه تنها برای رانندگان، بلکه برای فرآیند عیب‌یابی و تعمیر نیز حیاتی است. در این مقاله، به مقایسه این سه نوع گیربکس و نکات کلیدی تعمیر آن‌ها می‌پردازیم.
۱. گیربکس اتوماتیک سنتی (AT – Automatic Transmission)
گیربکس AT که با نام گیربکس سیاره‌ای نیز شناخته می‌شود، قدیمی‌ترین و رایج‌ترین نوع اتوماتیک است.
۱.۱. ویژگی‌ها و عملکرد
- ساختار: از مجموعه‌ای از چرخ‌دنده‌های سیاره‌ای (Planetary Gear Sets)، کلاچ‌ها، باندها و تورک کنورتر (مبدل گشتاور) برای تعویض دنده استفاده می‌کند.
- تعویض دنده: تعویض‌ها در نقاط گسسته و مشخصی انجام می‌شوند (مانند دنده ۱ به ۲ و…).
- نحوه انتقال قدرت: از طریق روغن هیدرولیک موجود در تورک کنورتر.
۱.۲. نکات کلیدی در تعمیر
- نقاط ضعف رایج: خرابی تورک کنورتر، فرسودگی باندها و کلاچ‌ها، و مشکلات سوپاپ بدنه (Valve Body) به دلیل آلودگی روغن.
- اهمیت روغن: برای عملکرد صحیح تورک کنورتر و سوپاپ بدنه، تعویض منظم روغن و فیلتر بسیار حیاتی است.
۲. گیربکس با تغییر پیوسته (CVT – Continuously Variable Transmission)
گیربکس CVT به دلیل تمرکز بر روی بهره‌وری سوخت در خودروهای اقتصادی محبوب است.
۲.۱. ویژگی‌ها و عملکرد
- ساختار: فاقد دنده‌های ثابت بوده و از دو قرقره مخروطی شکل و یک تسمه یا زنجیر فولادی برای انتقال قدرت استفاده می‌کند.
- تعویض دنده: تعویض دنده به صورت پیوسته انجام می‌شود، یعنی نسبت دنده در یک طیف نامحدود و بدون پله تغییر می‌کند.
- مزیت اصلی: موتور را همیشه در بهینه‌ترین دور (RPM) نگه می‌دارد و مصرف سوخت را کاهش می‌دهد.
۲.۲. نکات کلیدی در تعمیر
- نقاط ضعف رایج: حساسیت فوق‌العاده تسمه/زنجیر و قرقره‌ها به حرارت و سایش. در صورت بکسل کردن یا شتاب‌گیری‌های خشن، تسمه یا زنجیر زودتر آسیب می‌بیند.
- اهمیت روغن: روغن CVT (معمولاً با استاندارد خاص) بسیار تخصصی است. استفاده از روغن نامناسب یا تأخیر در تعویض روغن، مستقیماً به لغزش تسمه و خرابی کامل منجر می‌شود. تعمیرات CVT اغلب پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر از AT است.
۳. گیربکس دستی خودکارشده (AMT – Automated Manual Transmission)
گیربکس AMT که گاهاً با نام کلاچ دوگانه (DCT) اشتباه گرفته می‌شود، اساساً یک گیربکس دستی با کنترل الکترونیکی است.
۳.۱. ویژگی‌ها و عملکرد
- ساختار: دارای دنده‌های معمولی (مانند گیربکس دستی) است، اما سیستم کلاچ‌گیری و تعویض دنده توسط محرک‌های الکترونیکی (Actuators) یا هیدرولیکی کنترل می‌شود.
- تعویض دنده: تعویض‌ها محسوس هستند و ممکن است با مکث یا تقه کوچکی همراه باشند (به خصوص در انواع قدیمی‌تر).
- مزیت اصلی: سادگی ساختار، هزینه تولید و مصرف سوخت پایین‌تر نسبت به AT.
۳.۲. نکات کلیدی در تعمیر
- نقاط ضعف رایج: مشکل در محرک‌های کلاچ و دنده (Actuators)، سایش دیسک و صفحه کلاچ (مشابه گیربکس دستی).
- تعمیرات: تعمیرات مکانیکی داخلی آن ساده‌تر است، اما عیب‌یابی سیستم‌های الکترونیکی و کالیبراسیون کلاچ بسیار تخصصی و وابسته به دستگاه دیاگ و نرم‌افزار خاص است. تعمیرات اغلب حول محور سیستم کلاچ و محرک‌ها متمرکز است.
۴. جدول مقایسه سریع (خلاصه)
| ویژگی | AT (سنتی) | CVT (پیوسته) | AMT (دستی خودکار) |
| تعویض دنده | پله‌ای و محسوس | پیوسته و بدون پله | پله‌ای (با مکث) |
| پیچیدگی تعمیر | متوسط تا زیاد | زیاد و تخصصی | متوسط (بیشتر الکترونیک) |
| نقش روغن | حیاتی (هیدرولیک و روانکاری) | فوق‌العاده حیاتی (تخصصی) | کم اهمیت‌تر (فقط روانکاری دنده‌ها) |
| حساسیت به حرارت | حساس | بسیار حساس | کمترین حساسیت حرارتی |
۵. نتیجه‌گیری
برای تعمیر گیربکس اتوماتیک، مهم است که بدانید با کدام فناوری سروکار دارید. گیربکس‌های AT و CVT به کیفیت و دمای روغن بسیار حساس هستند، در حالی که AMT بیشتر به سلامت سیستم‌های الکترونیکی و وضعیت کلاچ وابسته است. متخصصین تعمیر گیربکس باید برای هر سه نوع سیستم دانش و ابزار مخصوص داشته باشند تا بتوانند با دقت و کارایی بالا، مشکلات را عیب‌یابی و برطرف کنند.
